Ο μπαγάσας

 

 

Παναγιώτης Φραγκάκος
(Σχεδίασμα μαθήματος)

Αφιερωμένο στον αείμνηστο Παναγιώτη Νέλλα, που με το κείμενό του στο πρώτο μόλις τεύχος αυτού τον περιοδικού (Ιανουάριος 1982, σ. 102),
με θέμα «Ένας δίσκος» έδειξε τον τρόπο ευθύνοντας παρόμοιους δρόμους.

ΑΠΟ TON ΕΡΕΥΝΗΤΗ του μέλλοντος αναζητούνται, και σ' επουσιώδεις ίσως πτυχές της καθημερινότητας, τα στοιχεία που απαιτούνται γι' αξιολόγηση και άντληση συμπερασμάτων περί του τρόπου και της ιδιοπροσωπίας μιας κοινωνίας, σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Τέτοιες ουσιώδεις λεπτομέρειες αόρατες σε ευκαιριακή προσέγγιση εντοπίζονται και αποτυπώνονται σε υπόγεια ρεύματα, που διατρέχουν τον χώρο και τον χρόνο και καθρεφτίζονται μέσα στο τραγούδι, το οποίο αναμετρά τις δυνάμεις του στο τρίπτυχο απήχηση, διαχρονικότητα και ποιότητα.
Η εμφάνιση και συνεργασία σπουδαίων συνθετών αλλά και ποιητών το τελευταίο τέταρτο του περασμένου αιώνα έδωσε την δυνατότητα να εμβολιασθεί ξανά το λαϊκά μουσικό αισθητήριο, που παρήγαγε το Δημοτικό τραγούδι, με τη μουσική ποίηση και να ανακληθούν από το συλλογικό ασυνείδητο στιγμές αρχαίες και νεώτερες της Ιστορίας μας, οπόταν ποίηση και μουσική βάδιζαν αχώριστες τον ίδιο δρόμο αποσκοπώντας στην ψυχαγωγό παιδεία του λαού του Θεού.

Αντιμετωπίζουμε συνήθως ως αρνητική πρόκληση την δυσκολία ή την αδυναμία των νέων ανθρώπων στην κατανόηση του εκκλησιαστικού λόγου. Όπως αυτός αρθρώνεται στην εκκλησιαστική κατήχηση, τόσο αυτή που ασκείται με την ευθύνη της εκκλησιαστικής διοίκησης στους ιερούς ναούς, όσο και στην προέκτασή της, δηλαδή στο μάθημα της εκκλησιαστικής παιδείας (θρησκευτικών) εντός των Σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της πατρίδας μας.
Ο λόγος της Κατηχήσεως για να είναι γνήσιος, δηλαδή εκκλησιαστικός και για να γίνεται αντιληπτός, μετέρχεται και προσλαμβάνει τρόπους, μέσα και σχήματα καιρικά, όπως φωτισμένα η πατερική πρακτική δίδαξε ανά τους αιώνες.
Το αποκαρδιωτικό είναι ότι οσάκις έχει αναπτυχθεί διαλεκτική περί της στιχουργίας των σύγχρονων τραγουδιών, ελληνικών και ξένων, η συζήτηση ξεκινά ως άρνηση, απολογητικά, αποτρεπτικά και συχνά, όταν πτωχεύει η πεπατημένη κριτική, στην απόγνωσή της αποκτά στοιχεία φανατισμού και δομεί αντιπάλους καταφεύγοντας ακόμη και στην αντίστροφη ανάγνωση του μουσικού δίσκου.
Ακολουθεί μια προσπάθεια προσεγγίσεως ενός τραγουδιού από εκείνα που ευχάριστα επαναλαμβάνουν οι νέοι κάθε ηλικίας.
Ο καλόπιστος αναγνώστης θα αντιληφθεί ότι δεν πρόκειται για προσευχή αλλά για αγωνία, που όπως κάθε γνήσια αγωνία στην έκτασή της μεταμορφώνεται σε προσευχή. Δεν προτείνεται η εισαγωγή του τραγουδιού στην λατρεία. Το παρακάτω τραγούδι ως σύνθεση είναι απολύτως διάφανη για να διακρίνει ο εν ταυτώ ακροατής και ψυχαγωγούμενος το ή καλύτερα Τον υπαινισσόμενο.
Ο αναγνώστης πριν διαβάσει ας τοποθετήσει απέναντί του τα άδεια ή μαχητικά ή φτωχά ή απελπισμένα ή… βλέμματα των σημερινών έφηβων κάθε ηλικίας.
Επειδή η αναζήτηση του τραγουδοποιού είναι αληθινή, μοιραία η παραγόμενη σύνθεση υπερκερνά το όποιο προσωπικά ήθος, διυλισμένη μέσα από τον πόνο. Την αστήρικτη βεβαιότητα και την ελπίδα, φωτίζει την στεγνή καθημερινότητα με το φως και την ψυχή ενός κόσμου αλλιώτικου, εφέτου, εκεί όπου ο γνήσιος αναζητητής δεν παραδίδεται στην πυρά αλλά στην θαλπωρή της Εκκλησίας. Τέλος ελπίζουμε στη συγγνώμη για τον υποκειμενισμό και την ελευθεριότητα στην χρήση των νοημάτων και των σχημάτων. Σημειώνεται δε ότι κάτω από τον κυρίως στίχο του τραγουδιού αναγράφεται το αυτονόητο σε νύξεις και μόνον.

ΜΠΑΓΑΣΑΣ
(Στίχ. -Μουσική: Νικόλας Άσιμος. Δίσκος: «Το λυχνάρι του Διογένη»)

Αφήνω πίσω τις αγορές και τα παζάρια
Ανάγκη μόνωσης, αποφυγής «κόσμου» με την Θεολογική-αρνητική σημασία, αποφυγής θορύβου-πολυκοσμίας. Ο Θεός αγαπά την ησυχία και φανερώνεται μέσα σε αυτήν π. χ. τόποι ανέγερσης Μοναστηριών. Μακριά από τις νοσηρές σχέσεις, την τύρβη και την φθορά της καθημερινότητας (ανταλλακτικότητα - εμπόριο κλπ. ). Η επιδιωκόμενη συνάντηση (Θεού-ανθρώπου) αφορά την σωματοψυχή άνθρωπο και έχει οντολογικό χαρακτήρα. θέλω να τρέξω στις καλαμιές και τα λιβάδια
Ανάγκη ηρεμίας, ελευθερίας, πορεία προς απελευθέρωση, σιωπή, συνάντηση με την απεραντοσύνη της κτίσεως. Όπου λανθάνει ο Κτίστης. Λιβάδια: ανάγκη Παραδείσου. Μεταπτωτικά: «Εκάθησεν Αδάμ κατέναντι του Παραδείσου».

Να ξαναγίνω καβαλάρης
Ξανά: επαναπόκτηση απολεσθέντων χαρισμάτων. Καβαλάρης: άνω θρώσκω. Αρχοντικός προορισμός: «κατάρχειν των κτισμάτων», άνθρωπος άρχων κτίσεως και παθών του, γήινος όχι χαμερπής. και ξαναέλα να με πάρεις, Ουρανέ.
Επαναπροσδιορισμός - αναδιαπραγμάτευση σχέσης. Ουρανός-Θεός. Ξανά: προσωπική οικείωση μεταμορφωμένης φύσεως εκ της ενανθρωπήσεως. Πρόσκληση και παράκληση, αγωνία και ελπίδα, εμπιστοσύνη στην δυναμική της θεϊκής αγάπης. Ουρανέ: αδυναμία του στίχου να κυριολεκτήσει, τρόμος θεϊκής αυθεντίας, επιλογή παραμονής στην φανερή υπαινικτικότητα της αυθεντίας του Ουρανού. Διαλεκτική μεταξύ Θεού δυνάστη - ανεξάρτητου από τον άνθρωπο και τον μικρόκοσμό του με τον Θεό της αγάπης, φίλο, συντρέχτη, βοηθό και σκεπαστή. Σχήμα: ξαναγίνω-Καβαλάρης = ξαναέλα-Ουρανέ. Για δεν υπήρξα κατεργάρης
Αρκεί η αγαθή προαίρεση όπως φαίνεται στις πράξεις. Απουσία πώρωσης. Αμαρτήματα υπάρχουν ως αγνοήματα, όχι ενσυνείδητα.και την χρειάζομαι τη χάρη σου μωρέ.
Η ανάγκη της σχέσης, της ζεστασιάς από την θεϊκή παρουσία. Προσπά-θεια μαγνητισμού της θεϊκής βοήθειας και προσοχής. Χωρίς την θεϊκή αγάπη, παρουσία και χάρη η ανθρώπινη ζωή, τα ανθρώπινα δημιουργήματα, η κτίση είναι καταδικασμένα στη φθορά και τον θάνατο, βραχύβια, άνευρα και όζοντα θνητότητα. Λέξη κλειδί: χάρη. Ρε μπαγάσα περνάς καλά εκεί πάνω.
Βεβαιότητα για θεϊκό «νιρβάνα» (;). Μπαγάσα: στοιχείο φιλίας-οικειότητας, αλήθεια σχέσης, επαλήθευση κατ' εικόνα. Μιαν ανάσα γυρεύω για να γιάνω.
Ανάσα: πνοή ζωής - θεραπευτικό ψυχοσωματικής ενότητος. Ανάγκη οικείωσης εσωτερικών χαρακτηριστικών του Θεού (ειρήνης, αγάπης) ζέστα ανάσας Θεού ως στοιχείο ζεστασιάς, θαλπωρής, αλήθειας, ύπαρξης και θεραπείας. Δεν το πιστεύω να με χλευάζεις.
Περιρρέουσα ατμόσφαιρα: κινήματα αθεΐας, απρόσιτο Θεού, φιλοσοφικά-πολιτικά κινήματα. Σαν σε χαζεύω δεν χαμπαριάζεις.
Σιωπή του Θεού λόγω αυτεξουσίου, μη σύλληψη Θεού με φθαρτούς οφθαλμούς, ανάγκη ύπαρξης άλλου είδους οπτικής, σιωπηλή, επιβλητική, βέβαιη ύπαρξη, δεν αρκεί βλέπω αλλά ενεργώ. Πρότεινέ μου κάποια λύση,
Αναμονή θεϊκής παρεμβάσεως. Στόματα Θεού: Άγιοι-Εκκλησία. Τέλος η αντίδραση, διάθεση σύνθεσης, βεβαιότητα ριζικής λύσεως.

Δεν θα σου παρακοστίσει.
Παρακοστίσει: Ο Σταυρός, το υψηλότερο «κόστος», έχει επισυμβεί, όλα τα άλλα «φθηνότερα». Το μεγάλο «κόστος» της σωτηρίας είναι πληρωμένο άπαξ δια παντός• «Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας του νόμου… ». Και θα σου φτιάχνω τραγουδάκια,
Αντίδωρο: Τα σα εκ των σων. Στιχοποιία, δώρο αντιδωρούμενο. Σου προσφέρω το δώρο σου (παραβολή ταλάντων). Δεν σε φοβούμαι, δεν διαθέτω κάτι καλύτερο, διότι ανταποδίδω ό, τι καλύτερο έχω στην αγάπη Σου.
με τα πιο όμορφα στιχάκια στο ρεφρέν,
Αξίζει το δώρο που αντιπροσφέρεται με ελευθερία από τον δωρητή. Κέντρο τραγουδιών «ρεφρέν». Αφιερώνεται το καλύτερο (ρεφρέν) του καλύτερου (τραγουδιού) στον Καλύτερο (Θεό). για το χαμένο μου αγώνα.
Χαμένος αγώνας: αποτυχημένες προσπάθειες, λάθος διαδρομές, στρατεύσεις, μα διάθεση για πάλη, όχι χλιαρότητα. Η ταπείνωση να τραγουδήσει τον «χαμένο αγώνα». Τραγουδά την πτώση του για να φανεί έτσι το μεγαλείο του Θεού. που τ' αστεράκια μείναν μόνα να τον κλαίν.
Ξεπεσμένος - ανώφελος - αναποτελεσματικός αγώνας, ύπαρξη ανεπίγνωστων αγωνιστών που συνεχίζουν ακόμη. Κάθε αγωνιστής λάμπει. Μόνα: γιατί ο στιχουργός βαδίζει δρόμο διαφορετικό αλλαγής, μετανοίας. Αφήνω πίσω το σαματά
Δεν μπορείς να υπαντήσεις το Θεό στη σύγχυση, τον θόρυβο, τις έριδες, ανάγκη μονώσεως. Και τους ανθρώπους.
Απόλυτη μόνωση, μοναχική πορεία «συν πάσι τοις αγίοις» αοράτως. Πορεία συναντήσεως Του «υπέρ πάντα άνθρωπον», «ελθέ μόνος προς μόνον… ». Έχω χορτάσει κατραπακιές
Σφάλματα-πτώσεις: μαθήματα, μετάλλια. Και ψάχνω τρόπους.
Μόνιμη αναζήτηση, η ανθρώπινη περιπέτεια στην ιστορία.πως να ξεφύγω από τη μοίρα
Αποφυγή καθημερινότητας, ευρείας οδού, του συνηθέστερου - εύκολου -βέβαιου - αυτονόητου. γιατί έχω μέσα μου πλημμύρα, Ουρανέ;
Πλημμύρα: το με την χάρη του Θεού ξαφνικό πλεόνασμα αγάπης δίχως ρου και τέλος, όχι ποτάμι ή λίμνη αγάπης, δηλαδή νερό με τοπικά και χρονικά όρια. Για δεν υπήρξα κατεργάρης
Όρα ανωτ. και θα το θες να με φλερτάρεις, Γαλανέ.
Διαρκές παιχνίδι (φλερτ) του Θεού με τον δύσκολο αλλά ειλικρινή άνθρωπο. Με σκοπό τον θείο έρωτα, Νυμφίος Χριστός. (Άσμα ασμάτων. Αγιος Συμεών Νέος θεολόγος. Ο Ουρανός-Θεός εκπροσωπείται από το γαλανό χρώμα, εκφραστικό ουρανού και θάλασσας, περιληπτικό του ανθρωπίνου μικρόκοσμου. )Pε μπαγάσα περνάς καλά εκεί πάνω,
Το «κρυφτούλι» του Θεού, η φαινομενική απάθεια και απόσταση του Θεού λόγω σεβασμού στην ανθρώπινη ελευθερία. Απολαμβάνουμε όλοι ανεπίγνωστα πτυχές των ευεργεσιών Του. λ. χ. υγεία, προστασία κλπ. Επισκέπτεται προσωπικά μόνον όταν προσκαλείται προσωπικά και υπό προϋποθέσεις. κάνε πάσα καμιά ματιά και χάμω.
Μόνο να με προσέξεις μου αρκεί. Μόνο η ματιά Σου είναι ικανή να απαλλάξει από τις αγωνίες και τα άγχη, να πληρώσει την καρδιά αγάπη και ειρήνη. Όπως το βρέφος στο γονικό βλέμμα. Το σχήμα ξεκινά από τα ισχυρότερα χάρη - ανάσα - λύση και φτάνει στη ματιά, το πλέον ανέξοδο και απλό, το αυτονόητο. 'Κει που κοιμάσαι και αρμενίζεις,
Οι φαινομενικές μεταπτώσεις της βουλής του Θεού στα ανθρώπινα μάτια. Ξάφνου αστράφτεις και μπουμπουνίζεις.
Μεταπτώσεις της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης που προβάλλονται στον Θεό. Ύπαρξη παιδαγωγικών περιόδων εκχύσεως (ευλογία-ευτυχία) και άρσεως της χάριτος (δοκιμασία-πειρασμός). κι ό, τι σου 'ρθει κατεβάζεις
Ανερμήνευτο θεϊκών κινήσεων. Ερμηνεία εν χρόνω. Μη θαρρείς πως με ταράζεις.
Αυτός που αγαπά τον Θεό δεν τον φοβάται. «Η αγάπη έξω βάλλει τον φόβον». Βεβαιότητα περί της αγάπης του Θεού στον άνθρωπο. Αταραξία δεν σημαίνει αναισθησία αλλά εμπιστοσύνη και βεβαιότητα, δηλαδή πίστη. Γιατί σου φτιάχνω τραγουδάκια
με τα πιο όμορφα στιχάκια στο ρεφρέν
για το χαμένο μου αγώνα,
που τ' αστεράκια μείναν μόνα να τον κλαίν.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ τεύχος 95 - Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2005